هایپردونتیا یا دندان اضافه چیست؟

شناخت هایپردونتیای دندان

داشتن لبخندی زیبا و دندان‌هایی مرتب، یکی از معیارهای مهم در زیبایی چهره و سلامت دهان و دندان به شمار می‌رود. هرگونه ناهنجاری در تعداد، شکل یا چینش دندان‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر سلامت فیزیکی و روانی فرد داشته باشد. یکی از اختلالات کمتر شناخته‌شده اما مهم در حوزه دندان‌پزشکی، هایپردونتیا یا وجود دندان اضافی در دهان است. هایپردونتیا، که در برخی متون علمی به آن “supernumerary teeth” نیز گفته می‌شود، به شرایطی اطلاق می‌شود که بیش از تعداد طبیعی دندان‌ها در دهان فرد وجود دارد. این دندان‌های اضافی ممکن است در هر نقطه‌ای از فک ظاهر شوند و در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌توانند منجر به بروز مشکلات متعددی از جمله بهم‌ریختگی دندان‌ها، تأخیر در رویش دندان‌های دائمی، مشکلات ارتودنسی و حتی درد فک شوند.
در این مقاله، با بررسی کامل علت‌ها، علائم، انواع، روش‌های تشخیص و درمان هایپردونتیا، سعی داریم اطلاعات دقیق و کاربردی را در اختیار افرادی قرار دهیم که با این مسئله مواجه هستند یا به دنبال شناخت بیشتر در این زمینه می‌باشند. مشکل دندان اضافه را می توانید با انجام ارتودنسی ثابت و متحرک برطرف کرده و از خدمات کلیلینیک دکتر خسروی یه طور کامل بهره ببرید.

تعریف دقیق هایپردونتیا (Hyperdontia)

هایپردونتیا به شرایطی گفته می‌شود که تعداد دندان‌های فرد بیشتر از تعداد طبیعی باشد. به‌طور معمول، بزرگسالان ۳۲ دندان دائمی و کودکان ۲۰ دندان شیری دارند. اگر فردی بیشتر از این تعداد دندان داشته باشد، دچار هایپردونتیا تشخیص داده می‌شود. این دندان‌های اضافی ممکن است:

• به‌صورت کامل و قابل مشاهده در دهان ظاهر شوند.
• نهفته باشند (در استخوان فک باقی بمانند).
• در مسیر نامتعارف رشد کنند (مثلاً به سمت سقف دهان یا کنار فک).

علائم و نشانه‌های هایپردونتیا

در برخی موارد، دندان‌های اضافی بدون علامت هستند و فقط هنگام عکس‌برداری روتین (مانند رادیوگرافی پانورامیک یا CBCT) شناسایی می‌شوند. اما در بیشتر موارد، نشانه‌های زیر دیده می‌شوند:

• تأخیر در رویش دندان‌های دائمی.
• بهم‌ریختگی و نامرتبی دندان‌ها.
• احساس برجستگی یا جسم خارجی در سقف دهان یا بین دندان‌ها.
• درد یا حساسیت در لثه یا فک.
• مشکل در جویدن غذا یا گفتار واضح.
• تورم موضعی یا التهاب لثه.

انواع هایپردونتیا

بر اساس موقعیت، تعداد و شکل دندان‌های اضافه، هایپردونتیا به چند دسته مختلف تقسیم می‌شود:

۱. از نظر موقعیت

• مزیودنس (Mesiodens): رایج‌ترین نوع دندان اضافه است و بین دندان‌های پیشین بالا ظاهر می‌شود.
• پارامولار (Paramolar): بین دندان‌های آسیای بزرگ ظاهر می‌شود.
• دیستومولار (Distomolar): پشت دندان‌های آسیای سوم (عقل) رشد می‌کند.
• پریمولار اضافه: در ناحیه دندان‌های آسیای کوچک دیده می‌شود.

۲. از نظر شکل

• دندان شکل‌دار (Supplemental): از نظر شکل و اندازه شبیه دندان طبیعی است.
• دندان غیرعادی (Tuberculate یا Conical): دارای فرم مخروطی یا غیرطبیعی است.

۳. از نظر تعداد

• تک‌دندان اضافه (رایج‌تر)
• چند دندان اضافه (نادرتر و معمولاً مرتبط با سندروم‌ها)

علل بروز هایپردونتیا چیست؟

علت دقیق بروز هایپردونتیا هنوز به‌صورت قطعی مشخص نیست، اما محققان چند عامل اصلی را در بروز این ناهنجاری دخیل می‌دانند:

عوامل ژنتیکی

در بسیاری از موارد، سابقه خانوادگی در بروز دندان‌های اضافه نقش دارد. اگر یکی از والدین دندان اضافه داشته باشد، احتمال بروز آن در فرزندان افزایش می‌یابد.

اختلالات در رشد بافت‌های دندانی

در طی مراحل رشد جنین، تکثیر بیش از حد جوانه‌های دندانی ممکن است منجر به تشکیل دندان‌های اضافی شود.

سندروم‌های پزشکی

برخی بیماری‌های نادر مانند سندروم گاردنر، سندروم کلایتوکرانیال و لب شکری با هایپردونتیا همراه هستند.

تشخیص هایپردونتیا

برای تشخیص دقیق، لازم است فرد تحت معاینه کامل دندانپزشکی و رادیوگرافی قرار گیرد.

روش‌های تشخیصی رایج:

• رادیوگرافی پانورامیک (OPG): تصویری کلی از فک و دندان‌ها
• رادیوگرافی پری اپیکال: برای بررسی جزئیات دندان‌های خاص
• CBCT (توموگرافی سه‌بعدی): در موارد پیچیده و جراحی

تشخیص به‌موقع، به‌ویژه در دوران کودکی، از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا می‌تواند از بروز ناهنجاری‌های بعدی پیشگیری کند.

عوارض هایپردونتیا در صورت عدم درمان

عدم درمان به‌موقع هایپردونتیا می‌تواند مشکلات متعددی ایجاد کند، از جمله:

• بهم‌ریختگی شدید دندان‌ها و نیاز به درمان ارتودنسی
• تاخیر یا عدم رویش دندان‌های دائمی
• کیست یا تومور در اطراف دندان نهفته
• مشکلات گفتاری و بلع
• عفونت یا التهاب مزمن لثه‌ها
• کاهش اعتماد به نفس به دلیل ظاهر غیر طبیعی دندان‌ها

درمان هایپردونتیا

روش درمان بسته به نوع، محل، و تأثیر دندان اضافه بر ساختار دهان و فک تعیین می‌شود. رایج‌ترین روش‌های درمانی شامل:

1. کشیدن دندان اضافه
   در بیشتر موارد، مخصوصاً اگر باعث به‌هم‌ریختگی دندان‌ها شود، پزشک دندان اضافه را با جراحی خارج می‌کند.
2.  ارتودنسی
   در صورت ایجاد فاصله یا انحراف در دندان‌ها، درمان ارتودنسی زودبازده برای تنظیم مجدد چینش دندان‌ها ضروری خواهد بود.
3. پایش و نگهداری
   در برخی موارد که دندان اضافه نهفته و بدون عارضه است، ممکن است پزشک تصمیم به نگهداری و کنترل دوره‌ای آن بگیرد.

هایپردونتیا در کودکان

یکی از بهترین زمان‌ها برای تشخیص هایپردونتیا، دوران کودکی است. والدین باید:

• روند رویش دندان‌های دائمی را تحت نظر داشته باشند
• در صورت تأخیر در افتادن دندان شیری یا رشد دندان دائمی، به دندانپزشک مراجعه کنند
• عکس‌برداری دوره‌ای (OPG) از سن ۶ تا ۷ سالگی به بعد را جدی بگیرند

تشخیص به‌موقع در کودکان، هم درمان را ساده‌تر می‌کند و هم از بروز عوارض شدید در نوجوانی جلوگیری خواهد کرد.

هزینه درمان هایپردونتیا

هزینه درمان به نوع و پیچیدگی مورد بستگی دارد. موارد ساده ممکن است تنها نیاز به کشیدن یک دندان اضافه داشته باشند، اما در موارد پیچیده نیاز به جراحی، ارتودنسی و درمان‌های تکمیلی نیز وجود دارد. برآورد کلی:

اهمیت تشخیص به موقع هایپردونتیا

تشخیص به موقع هایپردونتیا به‌ویژه برای جلوگیری از بروز عوارض جدی، به شدت حیاتی است. دندان‌های اضافی، اگر به درستی شناسایی و درمان نشوند، می‌توانند مشکلات عملکردی و زیبایی متعددی برای فرد به وجود آورند. این مشکلات شامل تاخیر در رویش دندان‌های دائمی، درد فک و لثه، و همچنین ناهنجاری‌های فکی می‌شود. بنابراین، مراجعه منظم به دندان‌پزشک و انجام رادیوگرافی‌های دوره‌ای می‌تواند به جلوگیری از بروز این مسائل کمک کند. در صورت شناسایی دندان‌های اضافی، متخصصان دندان‌پزشکی می‌توانند برنامه‌های درمانی متناسبی را برای بیمار طراحی کنند که شامل حذف دندان‌های زائد، ارتودنسی یا درمان های پریودنتال باشد. اگر تصمیم به انجام ارتودنسی گرفتید بهتر است مطمئن شوید که کارهای پیش از ارتودنسی را نیز انجام دهید. آگاهی از هایپردونتیا و نشانه‌های آن بهترین راه برای محافظت از سلامت دهان و دندان است.

سخن پایانی درباره هایپردونتیا

هایپردونتیا یک اختلال قابل درمان است که در صورت شناسایی زودهنگام، می‌تواند با حداقل تداخل، اصلاح شود. دندان اضافه ممکن است در نگاه اول فقط یک موضوع ظاهری به‌نظر برسد، اما در صورت عدم درمان، می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات جدی دهان و دندان شود. اگر شما یا فرزندتان مشکوک به وجود دندان اضافه هستید، بهتر است هر چه سریع‌تر به دندانپزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام، نه‌تنها از آسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کند، بلکه روند درمان را نیز ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد کرد.

سوالات متداول در خصوص هایپردونتیا

1. هایپردونتیا بیشتر در کدام گروه سنی مشاهده می‌شود؟
   اغلب در دوران کودکی یا نوجوانی تشخیص داده می‌شود، اما می‌تواند تا بزرگسالی نیز ناشناخته باقی بماند.
2. آیا دندان‌های اضافه همیشه باید کشیده شوند؟
   خیر. اگر دندان اضافه مشکلی ایجاد نکند و موقعیت آن بی‌خطر باشد، ممکن است تنها نیاز به پایش داشته باشد.
3.  آیا وجود دندان اضافه ارثی است؟
   بله. در بسیاری از موارد، هایپردونتیا زمینه خانوادگی دارد.
4. چند دندان اضافه می‌تواند در دهان ظاهر شود؟
   اغلب افراد فقط یک یا دو دندان اضافه دارند، اما در موارد نادر ممکن است فرد بیش از ۵ یا حتی ۱۰ دندان اضافه داشته باشد.
5. آیا هایپردونتیا قابل پیشگیری است؟
   خیر، این اختلال ژنتیکی یا رشدی است و نمی‌توان از بروز آن جلوگیری کرد، اما با تشخیص زودهنگام می‌توان از عوارض آن پیشگیری کرد.